HÀ THỦ Ô ĐỎ

Hà thủ ô đỏ là dược chất quý mang vị đắng, chát, tính ấm quy vào kinh Can, Thận. Chủ trị xơ vữa động mạnh, tiêu hóa kém, mất ngủ, cao huyết áp, tăng cholesterol trong máu. Cây thuốc này với đựng độc, vì thế nên tiêu dùng đúng phương pháp để hạn chế những tác dụng phụ nguy hiểm.

HÀ THỦ Ô ĐỎ LÀ GÌ ?

Hà thủ ô được cho là một vị thuốc bổ của Đông y và có tác dụng làm đen tóc, chống lão hóa. Hiện tại ở Việt Nam có hai loại là hà thủ ô đỏ, và hà thủ ô trắng.

Hà thủ ô đỏ còn được gọi là cây đại tính, thủ ô, dạ hợp. Tên khoa học của cây Polygonum multiflorum thunb fallopia multiflora hoặc Pleuropterus  cordatus Tuttcz, thuộc giống họ rau răm Polygonaceae . Hà thủ ô đỏ (Radix Polygoni multiflori) là rễ củ đã được phơi khô.

• Tên khác: Dạ giao đằng, dạ hợp, má ỏn, địa tinh, mằn năng ón, khua lình, măn đăng tua lìn, xạ ú sí
• Tên khoa học: Fallopia multiflora
• Họ: Rau răm – Polygonaceae

Mô tả về cây hà thủ ô đỏ

1. Đặc điểm thực vật

• Thân: Hà thủ ô đỏ là 1 mẫu cây vạn thọ năm. Cây dây leo với nhuyễn thể mọc cuốn vào nhau. Thân màu tím đỏ hoặc xanh.
• Lá: Hình trái tim, với chiều dài động dao từ 5 – 7 cm, một đầu lá cực kỳ nhọn, đầu kia có cuống dài nối ngay tắp lự sở hữu nhau
• Hoa: Thường ra vào tháng 10, sở hữu màu trắng, mọc ở ngay đầu cành hoặc đâm ra từ các nách lá thành cụm, hình chùy. Mỗi cụm sở hữu phổ biến hoa nhỏ. Bông hoa sở hữu 5 cánh mỏng.
• Quả: Cây cho ra quả khô, bên ngoại trừ thấy rõ 3 cạnh, vỏ không thể tự mở.
• Củ: Được tạo thành từ rễ phình to, với màu đỏ

2. Dược liệu 

Củ hà thủ ô đỏ mang hình tròn, dài, kích thước to nhỏ không đều nhau. Bên ngoài vỏ có rộng rãi nếp nhăn tạo thành các chỗ lồi lõm, màu đỏ.

Cắt ngang củ xuất hiện 1 lớp bần mỏng ở phía trong, màu nâu sẫm. Chất bột, mềm, màu đỏ hồng. Có đường vân gỗ ở giữa củ. Đưa lên mồm nếm thấy dược liệu với vị chát.

3. Phân bố

Hà thủ ô đỏ là loài bản địa ở Châu Á, trong đấy đa dạng nhất là ở Trung Quốc. Chúng cốt tử mọc hoang trên những vùng đồi núi cao. Ngày nay, nhờ sở hữu tác dụng dược lý cao mà hà thủ ô được đem về trồng ở những vùng đồng bằng dùng chuyên dụng cho cho việc chữa bệnh.

Tại Việt Nam, dòng dược chất này được mua thấy rộng rãi ở những tỉnh miền núi phía bắc, chả hạn như Lạng Sơn, Hòa Bình, Yên Bái, Sơn La, Lào Cai. Ở miền Trung có Thanh Hóa, Hà Tĩnh và Nghệ An. Miền Nam mang nhiều nhất là ở Lâm Đồng, Phú Yên, Đắc Lắk

4. Bộ phận dùng

Củ hà thủ ô đỏ là bộ phận chính được dùng làm cho dược chất trong đông y. Đôi khi dây, lá sở hữu thể được sử dụng

5. Thu hái – Sơ chế

Cây hà thủ ô đỏ với thể được trồng bằng một đoạn thân, hạt, củ hay cành bánh tẻ. Sau ít ra 2 – 3 năm mới bắt đầu thu hoạch. 

Củ được thu hoạch vào mùa đông khi thân cây đã lụi tàn hết. Sau khi rửa sạch đất cát và cắt bỏ rễ con, cũ sẽ được phân loại theo kích thước to nhỏ. Củ lớn thì thái thành đa dạng lát mỏng, củ nhỏ thì để nguyên. Dùng tươi hoặc phơi khô làm thuốc.

6. Bào chế thuốc

• Cách 1: Củ hà thủ ô đỏ thái miếng, đem ngâm qua đêm chung mang đỗ đen đã được giã nát. sáng hôm sau đem đồ lên rồi đem phơi một nắng. Sau đấy lại tiếp tục ngâm với đậu đen. Toàn bộ quy trình ngâm, đồ và phơi thuốc thực hiện toàn bộ 9 lần.
• Cách 2: Lấy củ hà thủ ô đem ngâm sở hữu nước vo gạo trong một ngày. Rửa sạch, cho vào nồi nấu cộng đỗ đen theo tỷ lệ 10g hà thủ ô đỏ x 100g đỗ đen. Thêm 2 lít nước và đun cho tới khi gần cạn hết nước. Lấy củ ra bỏ phần lõi bên trong, tẩm có phần nước đỗ đen còn lại rồi đem phơi. Tổng cùng thực hiện được 9 lần đồ, 9 lần phơi là thấp nhất.
• Cách 3: Lấy một kg hà thủ ô đỏ đem ủ có 0,25 lít rượu trắng. Khi rượu ngấm đều vào củ, đem đồ chín, phơi hoặc sấy khô.

7. Bảo quản

Dược liệu được đóng vào bịch hoặc bảo quản trong hũ với nắp đậy kín, để nơi khô ráo sẽ không bị ẩm mốc và giữ được lâu hơn.

8. Thành phần hóa học

Củ hà thủ ô đỏ còn sống chứa:

• Tinh bột
• Anthraglycosid
• Mangan
• Emodin
• Chất vô cơ
• Sắt
• Kẽm
• Rhein
• Crysophanol
• Canxi
• Tanin
• Anthraquinon
• Phospholipid

Vị thuốc hà thủ ô đỏ

1. Tính vị

• Vị đắng, chát
• Tính hơi ấm

1. Tính vị

• Vị đắng, chát
• Tính tương đối ấm

2. Qui kinh

Dược liệu hà thủ ô đỏ quy vào 2 kinh Can, Thận

3. Công dụng của Hà Thủ ô đỏ

– Theo y khoa cổ truyền:

Hà thủ ô đỏ sở hữu tác dụng nhuận tràng, tiêu độc, bổ huyết. Chủ trị những chứng bệnh sau:

• Râu tóc bạc sớm
• Xơ vữa động mạch
• Mất ngủ
• Táo bón
• Suy nhược thần kinh
• Tiêu hóa kém
• Cao huyết áp
• Tinh trùng yếu
• Ho gà…

Dược liệu hà thủ ô đỏ đã qua chế biến

– Theo nghiên cứu hiện đại:

• Đối sở hữu hệ tiêu hóa: Thành phần anthranoid trong hà thủ ô đỏ sở hữu tác dụng kích thích nhu động ruột co bóp, tương tác tiêu hóa, ngăn dự phòng táo bón.
• Ở Can, Thận: Thử nghiệm nước nhan sắc hà thủ ô đỏ trên chuột đã bị cắt bỏ tuyến thượng thận sở hữu liều lượng là 0,35g cho thấy dược liệu này có khả năng làm cho nâng cao hàm lượng đường glycogen được tích lũy ở gan chuột lên gấp 6 lần. Điều này sở hữu lợi cho người bị tiểu đường, nâng cao mỡ và cholesterol trong máu, thận hư suy.
• Đối mang hệ thần kinh: Hà thủ ô đỏ phân phối chất Lexitin gây cường tim ở ếch, kích thích tái hiện tế bào hồng cầu. Chính bởi vậy mà dược liệu này được sử dụng khiến cho thuốc chữa thiếu máu, rối loạn kinh nguyệt, bạch đái bạch đới ở phụ nữ.
• Tác dụng kháng khuẩn: Nước nhan sắc hà thủ ô đỏ trình bày rõ tính ức chế đối có hoạt động của trực khuẩn lao
• Giảm cholesterol máu: Thử nghiệm nước dung nhan hà thủ ô đỏ trên chuột cống với liều 1,5g/ml cho thấy hàm lượng cholesterol trong máu chuột giảm.
• Chống oxy hóa: Các chất trong hà thủ ô đỏ còn mang tác dụng chống oxy hóa, ngăn chặn sự vững mạnh của các gốc tự do gây bệnh trong cơ thể.

4. Cách dùng và liều lượng

• Liều lượng: 9 – 15g mỗi ngày dưới dạng dược chất thô hoặc 10 – 30g dạng dược liệu đã qua chế biến

5. Độc tính, tác dụng phụ

Các thành phần antraglucosid, tanin, anthraquinon trong hà thủ ô đỏ đều với tính độc. Sử dụng nước nhan sắc hà thủ ô sống liều 2,7g/kg và nước sắc hà thủ ô chế có liều 169,4g/kg trên động vật thử nghiệm trong khi đang đói bụng cho thấy 50% trong số chúng đã bị chết.

Ngoài ra, tiêu dùng hà thủ ô đỏ ko đúng cách, uống quá liều lượng cho phép hoặc dùng dược chất chưa qua chế biến cũng sở hữu thể gây ra 1 số tác dụng phụ như:

• Dị ứng
• Tiêu chảy
• Ngộc độc
• Rối loạn điện giải
• Viêm thận
• Đau bụng
• Ngủ li bì
• Tê phân bì tay chân…

Bài thuốc chữa bệnh từ hà thủ ô đỏ

1. Chữa ho gà

Kết hợp 6 – 12g hà thủ ô đỏ sở hữu 1,5 – 3g cam thảo. Sắc lấy 300ml nước đặc chia làm 4 – 6 lần uống. Trường hợp bị đi tả sau lúc uống thuốc thì gia thêm những vị kha tử, giới tử xác.

2. Trị huyết hư, rụng tóc, râu tóc bạc sớm, táo bón, hay khát nước

Dùng 20g hà thủ ô đỏ chế, 20g huyền sâm và 20g địa hoàng. Sắc thuốc mang 600ml cho cạn còn 1/2. Gạn ra, để thuốc nguội chia 3 lần uống. Mỗi ngày nhan sắc uống 1 thang.

3. Chữa bạc tóc

Dùng 30g hà thủ ô đỏ chế, 15g tần quy, 30g sao tùng thục địa, 30g hoàng kì, 1 lít rượu trắng ngon. Các vị thuốc cho vào bình thủy tinh ngâm chung với rượu trắng trong nửa tháng. Khi tiêu dùng lấy 1 ly nhỏ ( khoảng 15 ml) uống mỗi ngày 2 – 3 lần.

4. Điều trị tinh trùng yếu, tăng huyết áp, xơ cứng mạch máu ở người già

Áp dụng bài thuốc cất các thành phần gồm: 20g hà thủ ô đỏ, 16g thiên tinh, 16g chùm gửi dâu, 16g cỏ xước. Sắc uống đều đặn mỗi ngày một thang.

5. Chữa thương tổn thần kinh

Sắc 30g hà thủ ô đỏ lấy nước đặc. Chia khiến cho 2 phần uống vào buổi sáng và buổi chiều trong 1 tháng liên tục.

6. Thông đại tiểu tiện, chữa tân dịch khô, huyết hư

Dùng 30 – 60g hà thủ ô đỏ tươi tùy theo tình trạng bệnh. Sắc uống hàng ngày.

7. Bồi bổ khí huyết, nâng cao sức mạnh cho gân cốt

Kết hợp hà thủ ô trắng với hà thủ ô đỏ lượng đều nhau. Cả hai đem ngâm trong nước vo gạo 3 đêm. Sau ấy cho vào chảo nóng sao khô, tán nhuyễn, trộn sở hữu mật vo viên hoàn kích thước bằng hạt đậu xanh. Ngày uống 50 viên, uống chung sở hữu một ly rượu nhỏ vào lúc đói bụng.

8. Điều trị bệnh sốt rét

Người trưởng thành sử dụng 18g hà thủ ô mang 1,5g cam thảo sắc trong 2 giờ liền. Gạn nước chia 3 lần uống trước những bữa ăn sáng, trưa, tối. 

Trẻ nhỏ bị sốt rét cũng với thể sử dụng bài thuốc này nhưng buộc phải giảm liều lượng theo chỉ dẫn của thầy thuốc.

9. Chữa tiểu tiện ra máu, tiểu buốt, tiểu dắt

Hái một nắm lá hà thủ ô đỏ và một nắm là huyết dụ. Cả hai cho vào ấm dung nhan lấy nước đặc rồi thêm 1 chút mật ong vào, trộn đều. Chia 2 lần uống.

10. Bổ máu, điều kinh

Dùng một rổ lớn rễ và lá hà thủ ô đỏ hài hòa có nửa kg đậu đen. Tất cả cho vào cối giã nát, đổ ngập nước vào ninh nhừ. Sau đấy lọc lấy nước cốt cho trở lại vào nồi tiếp tục nấu trên lửa nhỏ để cô đặc thành cao lỏng. Cuối cộng cho thêm 1/2 lít mật ong thuần chất vào hỗn tạp nấu sôi trở lại, tắt bếp.

Để cho cao thuốc nguội rồi cho vào hũ, đậy kín nắp lại dùng nhiều lần. Mỗi lần sử dụng 2 thìa cà phê. Có thể uống trực tiếp hoặc pha với nước đun sôi để nguội uống.

11. Trị táo bón, khó đi ngoài

Hà thủ ô đỏ tán bột, khiến hoàn. Mỗi lần uống khoảng 25 – 35g x 3 lần 1 ngày.

12. Điều trị bệnh lang ben, bạch biến, trúng phong độc ở tỳ và phế

Dùng thang thuốc gồm hà thủ ô đỏ, vạn kim tử, chích thảo, đồng vân, kinh giới tuệ, uy linh tiên lượng bằng nhau. Tất cả nghiền thành bột mịn, trộn lẫn mang nhau cho đều. Khi tiêu dùng lấy 4g pha mang nước nóng hoặc rượu ấm uống sau ăn.

13. Chữa cao huyết áp, hoa mắt, tê cứng chi, váng đầu, thiếu máu

Chuẩn bị: Huyền sâm, hà thủ ô đỏ, nguyên sinh địa, cỏ nhọ nồi, bạch thược, trư cao mẫu, sa uyển tật lê, tang ký sinh, ngưu tất.

Sắc một thang uống khiến cho 3 lần trong ngày. Qua hôm sau thay thang thuốc mới.

14. Chữa nâng cao cholesterol máu

Dùng 900g hà thủ ô đỏ tươi, đem thái mỏng, rang giòn rồi tán đồng bột mịn. Mỗi lần tiêu dùng lấy 15g bột thuốc pha có nước đun sôi để nguội uống. 

15. An thần, bổ máu, giảm căng thẳng, lo âu, chữa mất ngủ, tóc bạc sớm

Chuẩn bị hà thủ ô đỏ, bạch thược, quy bản, bắc sa sâm mỗi vị 12g. Các vị thuốc trên làm thành một thang nhan sắc uống hàng ngày.

16. Khu phong, tiêu độc, trị nóng trong, thấp nhiệt, lở loét ngoài da, rỉ nước vàng ở tổn thương

Chuẩn bị thang thuốc gồm: Hà thủ ô đỏ, bạch dương tiên, cam thảo, cây cù đèn, kinh giới, nhẫn đông hoa, mộc thông, thương truật, hạn liên tử, đồng vân, đăng tâm lượng bằng nhau. Sắc thuốc lấy nước uống mỗi ngày một thang.

Cách khác mang thể tán thuốc thành bột rồi chế viên hoàn. Mỗi lần lấy 10g uống chung với rượu nhạt.

17. Trị xơ cứng động mạch, can thận bất túc, mạnh gân cốt, giúp mái tóc đen mượt

Dùng đỗ trọng, ngưu tất, hổ hang tử, tang diệp mỗi vị 250g; Hạn liên cao, tang thầm cao, hắc chi ma cao, kim anh tử cao, hy thiêm thảo, thỏ ty tử mỗi vị 500g; Sinh địa 120g; Hà thủ ô đỏ 2,25 kg.

Các vị thuốc tán bột, trộn chung với cao và mật rồi vo thành những viên hoàn nặng khoảng 10g. Mỗi lần uống 1 hoàn x 2 lần/ngày.

18. Chữa bệnh mất ngủ, trong người buồn bực, ngủ hay mộng mị

Lấy hà thủ ô đỏ và đan sâm mỗi vị 12g, trân châu mẫu 60g. Sắc uống một thang trong ngày, dùng liên tiếp cho tới khi hết bệnh.

19. Chữa đau lưng mỏi gối, gan thận suy yếu, di tinh, khí hư ở phụ nữ

Dùng bài thuốc: Hà thủ ô đỏ chế 20g, ngưu tất, phá cố chỉ, bạch linh, kỷ tử, đương quy, thỏ ty tử, câu kỷ tử mỗi vị 12g. Tán thuốc thành bột mịn rồi trộn mật khiến cho hoàn. Ngày uống 12g uống mang nước muối pha loãng.

20. Chữa sốt rét kéo dài, sốt li bì

• Bài 1: Dùng hà thủ ô đỏ 16g, đương quy, trần bì, gừng, đảng sâm mỗi vị 12g. Đem toàn bộ nướng qua rồi sắc đẹp uống.
• Bài 2: Phối hợp 60g hà thủ ô đỏ sống mang 20g đỗ đen và 12g trúc diệp sài hồ. Sắc thuốc rồi để qua đêm ngoài trời cho phơi sương. Sáng hôm sau đem vào đun nóng lại uống.

Kiêng kị khi tiêu dùng hà thủ ô đỏ

• Không dùng dược chất chung mang những cái gia vị có tính nóng như ớt, tiêu, hành, tỏi, gừng và cả củ cải trắng
• Kiêng ăn tiết canh, các cái cá da trơn, thức ăn tươi sống, đồ tanh khi dùng hà thủ ô đỏ
• Không uống rượu hà thủ ô đỏ và dùng những chế phẩm của nó trước 7 giờ sáng khi bụng đang trống rỗng
• Người đang bị rối loàn tiêu hóa, bệnh nhân bị huyết áp thấp, đường máu thấp, tỳ hư, người mang thể đàm thấp, viêm đường ruột và các chứng viêm ở đường tiêu hóa khác hạn chế dùng.

PHÂN BIỆT HÀ THỦ Ô ĐỎ VÀ TRẮNG

Hà thủ ô đỏ là dòng cây sống lâu năm củ hà thủ ô đỏ thường với kích thước từ đường kính từ 8 đến 15 cm, củ to bên trong ruột với màu đỏ tím đỏ, có lõi gỗ ở giữa. 

Củ hà thủ ô trắng với đường kính nhỏ, chỉ từ một tới 3 cm, trong ruột với màu trắng và ngựa cực kỳ nhiều.